Wa 7 ma rumatanruwana panene tokanu yanumatinri pirana.

Naciones Unidas ptogi gixachine pogitatkalu ga wa rutakluna rumatikolpatka wa “Panene tokanu yanumatinri, gimatikolpatka psolchijneyako tye walapni 2019 rumatkatka. Giyagopatkani  gi wa rupatewatkotka tokanna yanumatinripna  pnuteyaka pogitko raaliko ga wa ralixkotanruna wtokanu wyanumatinri wa muchikawako wustrikatenni gitakamtyatkawu wixako walukakinri wtokanu ga wa rixyawakna ruwekleymana, wannako gasruganru rawyawakayna. Giyagni pakatamnu nanuko rapokini gigogne 27 wa mayo ksuru rushiniika ga wa ruknokaka gognetka Pero chijneya wa panene tokanu yanumatinri.

Giyagni wa 3,7 miyone  yine Perwanone yanumatyalu kechwa tokanu ga wa 450 warankana gaimarane ga wa 73 warankana gashaninkane, wannanwa 3 gimatkalune gixolumpotu koshcheka gewiya; seyni wanena 45 tokanu yanumatyachine koxa galukalurni wanna koxa gimata tokanutikolupa ga wa poshalpiranatkona rumkata kpogi rixa tokanretinripna,  waneklu koxa rumatkona gipokchiyna , gi koxa ramga nerutana.

 Chinyawakatka wa Ministerio wa Educación gajene giynumsa piranatanru  waleni wa DIGEIBIRA yompinatlu wa 7 gimna panene tokanu yanumatnri gma mumata natanru pirana:

1) Wanena 48 Panene tokanu yanumatinri ga wa 44 gamasona gwa ga wa 4 gandina gwachine.

Wanna ptoginni wa 19 rumatikolna moletkaka chine tokanuyna : 2 gandinane(Arune ga wa Kechwane) ga wa 17 gamasona gwachine wanni psoluyako 55 pokchina pokowatinrina wa panene tokanu yanumatinri gimatikolu.

2) Ga wa 21 tokanni  nikanwachinempatka.

Wannanitkani 4 gimatkalunenatka: “wa nikawnachrimpatka”  borani, murui- muinani, yaguanni, ga wa yaneshanni ga wa 17 koxanna “nikawnachimpotumpatka” garabelanni, kawkinni, iñaparinni, omaguanni, taushironni ga wa muchenni. Etc.

3) Ga wa 37 natkana nikawnachimpotunatka wannanitkani.

Petlu wa mochikanni, baguanni, chirinonni, remonni, omurononni, uronni, yameonni, ga wa pimrinni koxa.

4) Ga wa 7 pimrine panene pnuko pokowatachinetka.

Wanena  tsru pokchi kamrupokchitachine wannani;  shipiwone ga wa matsigenkane  lima pokowatachinetka, ga wa haymarane Madre de Dios yatka wane pokowatatna wanna. Wale chinanu galukalurni pogitikolupa ga wa pnumnu nanuka rumatpiranatiko panene yanumatinri  ginakayakotka tsru departamento raluka pokowletinna, gi wa ramtakanruna tokanna yanumatinrina waleko rumkata giynumkakletyana ginakayakokta yinipna waneklu gi wa salewnanna  reyiktokanutikolna.

5) Lima pokchi tsepotlu gixo panene pnumnu nanuko ginyachine satumnu yanumatyachine.

Lima rawna gixo kechwa tokanu yanumatyachine wanena 727 waranka ga wa San Juan de Lugancho gixpotna  wale distrito gwachine wuchijneya:  Ga wa 107 waranka,  ga wa 26% perwanone gimni wa Panene wane gwachine patokanumnu yanumatyachine.

6) Wanepnute pero chijne  gimatkakna  wa pimrine panene tokanu yanumatinri wa pachijne koxa rawinrina penene wanena 16.

Wannaymanwa wapika nerkaka 10 rukshikikna brasilya, ga wa 6 tokanu Colombia gwachine, ga wa 5 tokanu Bolivia (ese ejane, yine, yaminahuane, aimarane ga wa kechwane) ga wa 3 tokanu yanumatyachine Gekwador( achuarne, secoyane ga wa kechwane) ga wa 2 gargentina gwa (kechwane ga wa gaymarane) ga wa 1 tokanu chile (gaimarane).

7) Rapatjepiranatanruna 2013 walapni wane rumatyaluna wa 20,017 waranka  rixinri jiglokikowaka gitakaluru wa gepi tokanu yimaklewatikowaka.

Puno departamentotni gixpotu yiglokikowaka yimaklewatikolu wane 3,513 waranka, ga wa kosko waneru 2868 yimaklewatikowakapji ga wa Gayacucho waneru 2619, ga wa Gancash waneru 2,122, ga wa lima 28 pje wane.

---

ENCUENTRA ESTA NOTA TRADUCIDA AL ESPAÑOL EN ESTE ENLACE: 7 datos que no sabías sobre nuestras lenguas originarias